ĐƯỜNG XƯA MÂY TRẮNG (Phần 10 - Chương 63)

Thích Nhất Hạnh

Chương 63

Đường về biển cả.

Trên đường đi, Bụt ghé vào thị trấn Alavi, tại đây Người được dân chúng đón tiếp và cúng dường trai tịnh tại một trú sở công cộng. Đi theo Bụt có tám vị khất sĩ, trong đó có thị giả của Người là khất sĩ Ananda. Sau khi Bụt và các vị khất sĩ đã thọ trai, mọi người đều ngồi lại ăn uống. Hôm ấy đến dự có khoảng ba trăm người. Cơm nước đã xong, đại đức Ananda thỉnh Bụt nói pháp cho quần chúng. Trong khi mọi người đã ngồi yên sẵn sàng nghe Bụt thuyết pháp, thì một bác nông dân bước vào. Bác đã đến trễ, vì sáng hôm nay bác phải đi tìm một con trâu lạc. Tìm được trâu rồi, bác đóng cửa chuồng trâu và vội vã tìm tới gặp Bụt, chưa kịp ăn một hạt cơm nào vào bụng.

Biết bác nông dân đang đói, Bụt không thuyết pháp vội. Người bảo đem cơm ra để bác nông dân ăn trước. Có người sốt ruột, bảo rằng ba trăm người mà phải chờ một người thì quá đáng, nhưng Bụt nhất định chờ. Người chờ cho bác nông dân ăn cơm và uống nước xong mới bắt đầu thuyết pháp. Người nói:

- Thưa quý vị, nếu tôi thuyết pháp trong khi bác nông dân này đang đói bụng, thì bác sẽ không theo dõi được pháp thoại và như thế là sẽ thiệt hại cho bác. Đại chúng nên biết không có gì khổ bằng đói. Cái đói nó hành hạ ta và làm cho ta mất hết thanh tịnh và an lạc. Chúng ta phải nghĩ tới những kẻ bị đói, người lớn cũng như trẻ em. Đói vì ăn cơm trễ đã là khổ rồi, huống hồ không ăn trong nhiều ngày nhiều tháng. Ta phải làm sao để đừng có ai bị đói.

Ngược dòng sông Hằng, Bụt hướng về Kosambi phía Tây Bắc. Đứng bên dòng sông, Bụt nhìn thấy một khúc gỗ lớn đang theo dòng chảy về phương Đông. Người gọi các vị khất sĩ cùng đi, chỉ cho họ thấy khúc gỗ đang trôi và nói:

- Này các vị khất sĩ! Hãy nhìn khúc gỗ đang trôi kia. Khúc gỗ ấy nếu không bị trôi dạt vào hai bờ, nếu không chìm đắm nửa chừng, nếu không vướng vào một cồn cát, nếu không dính mắc vào rong rêu rác rưởi, nếu không bị người ta vớt lên, nếu không bị cuốn theo dòng nước xoáy và nếu không bị mục nát từ bên trong, thì nó sẽ cứ trôi như thế cho đến ngày được ra biển cả. Các vị cũng thế, trên con đường tu đạo, nếu quý vị không bị trôi dạt vào hai bờ, nếu quý vị không bị chìm đắm nửa chừng, nếu không vướng vào một cồn cát, nếu không dính mắc vào rong rêu rác rưởi, nếu không bị người ta vớt lên, nếu không bị cuốn theo dòng nước xoáy và nếu không bị mục nát từ bên trong, thì chắc chắn các vị cũng sẽ trở về với đại dương bao la của sự giải thoát và giác ngộ hoàn toàn.

Các vị khất sĩ hỏi Bụt:

- Bạch Thế Tôn, xin Người chỉ dạy rõ hơn cho chúng con hiểu, thế nào là vướng mắc vào hai bờ? Thế nào là không bị chìm đắm nửa chừng? Thế nào là không bị cuốn trôi theo dòng nước xoáy?

Bụt giảng bày cho các vị khất sĩ:

- Bị vướng mắc vào hai bờ tức là bị vướng mắc vào sáu giác quan và sáu loại đối tượng. Sống tinh cần và tỉnh thức thì quý vị sẽ không đánh mất chánh niệm và sẽ không bị mắc kẹt vào những cảm thọ hay nhận thức do sự xúc tiếp giữa sáu giác quan và sáu loại đối tượng của chúng gây ra. Khi tỉnh thức và tu tập trên con đường trung đạo, quý vị sẽ không bị vướng mắc vào nhận thức sai lầm là lựa chọn nghiêng về bên này hoặc bên kia của một vấn đề hay một truyền thống tư tưởng.

Chìm đắm nửa chừng, tức là bị những sợi dây tham dục và mê đắm trói buộc lại và không còn đủ sức để thoát ra, và rốt cuộc phải bỏ lỡ sự nghiệp tu học nửa chừng của mình.

Vướng vào một cồn cát tức là vướng vào sự cố chấp cho cái bản ngã của mình, suốt đời chỉ nhắm tới chuyện quyền lợi và hư danh mà quên đi mục đích tối hậu là giải thoát.

Bị người ta vớt lên nghĩa là bị lôi kéo vào cái thú vui phàm tục, chỉ mãi mê la cà suốt ngày suốt buổi rong chơi với bạn bè mà bỏ nhãng công việc tu hành.

Cuốn theo dòng nước xoáy có nghĩa là chìm đắm vào trong ngục tù của năm thứ dục lạc: ăn ngon, mặc đẹp, dâm dục, danh lợi, và lười biếng mê ngủ. 

Mục nát từ bên trong là sống giả tạo, đạo đức giả dối, lường gạt quần chúng, lợi dụng đạo pháp để thỏa mãn lợi ích cá nhân.

Này các vị khất sĩ! Các vị nên tinh tấn tu học, giữ gìn giới thể, đừng vướng mắc vào một trong sáu trở ngại đó. Như thế các vị chắc chắn sẽ đạt quả giác ngộ, như khúc gỗ kia nếu không bị vướng mắc vào bất cứ trở ngại gì trên sông thì chắc chắn sẽ tới biển cả.

Trong lúc Bụt giảng dạy cho các vị khất sĩ, thì có một thiếu niên chăn trâu khoảng mười sáu tuổi đứng gần đó. Thanh niên này tên là Nanda, trùng với tên vị khất sĩ Nanda. Chàng Nanda này nghe Bụt giảng, thích lắm, chàng đến gần Bụt xin Bụt cho chàng đi theo làm học trò của Người. Chàng nói:

- Bạch sa môn, con cũng muốn được như các vị khất sĩ có dung mạo trang nghiêm kia. Con cũng muốn được tu học như các vị. Con sẽ đem hết sức mình tu học, để không bị vướng vào hai bờ, để đừng bị chìm đắm, để đừng bị vướng vào một cồn cát, để đừng bị người ta vớt lên, để đừng bị cuốn theo dòng nước xoáy và để đừng bị mục nát từ bên trong. Xin sa môn hãy nhận con làm học trò của Người...

Thấy chàng thiếu niên tuy còn nhỏ mà thông minh, Bụt gật đầu. Người hỏi:

- Con bao nhiêu tuổi?

- Bạch sa môn, con mười sáu tuổi.

- Con có cha mẹ ở nhà không?

- Thưa, cha mẹ con đều đã mất. Con không có anh em và họ hàng nào hết. Con chỉ ở giữ trâu cho một người giàu có trong làng mà thôi.

Bụt hỏi tiếp:

- Con có thể ăn một ngày một bữa không?

- Thưa, con đã quen ăn như thế rồi.

Bụt nói:

- Đáng ra, con phải đủ hai mươi tuổi mới được chấp nhận vào giáo đoàn. Chưa đủ tuổi thì chưa đủ sức chịu đựng được cuộc sống khất sĩ tha phương, nhưng con là một thiếu niên đặc biệt, ta sẽ cho con được vào giáo đoàn, miễn điều kiện tuổi tác. Con sẽ tập sự bốn năm với tư cách là một vị sa di trước khi thọ giới khất sĩ. Bây giờ con đi lùa trâu về trả cho chủ con đi, và con xin phép chủ con cho nghỉ việc. Xong xuôi, con hãy đến tìm ta.

Thiêu niên thưa:

- Bạch sa môn, con không cần làm như thế, những con trâu này khôn lắm, chúng có thể đi về chuồng một mình mà không cần con lùa.

- Nhưng con phải lùa chúng về, giao lại cho chủ đàng hoàng và xin phép chủ cho con được ngừng công việc chăn trâu thì con mới được chấp nhận theo ta.

- Nếu lỡ con lùa trâu về giao cho chủ và xin phép chủ được rồi, nhưng khi trở lại Bụt và các thầy đã đi hết rồi thì sao?

Bụt cười hiền từ:

- Con đừng lo, ta đã hứa thì chúng ta sẽ ở đây chờ con.

Nanda sung sướng đi lùa trâu về chuồng. Bụt gọi khất sĩ Svastika. Người nói:

- Svastika, thầy giao cho con hướng dẫn em thiếu niên chăn trâu này. Thầy tin rằng con biết cách giúp nó.

Svastika chắp tay phụng mệnh. Thầy khất sĩ Svastika năm nay đã ba mươi chín tuổi. Thầy biết tại sao Bụt giao trách nhiệm hướng dẫn em thiếu niên chăn trâu này. Được gặp Bụt hồi còn mười một tuổi, Svastika đã được Bụt cho xuất gia năm thầy lên hai mươi mốt. Chính vì Svastika mà Bụt đã giảng pháp Phong Ngưu. Thầy Svastika vẫn thuộc lòng. Thầy đã trùng tuyên bài pháp này rất nhiều lần cho các bạn đồng tu. Cậu bé này sẽ được tập sự xuất gia, và bốn năm sau sẽ được thọ giới khất sĩ. Thầy Svastika tin tưởng là mình đủ sức để hướng dẫn chú bé Nanda này. Đã đến lúc Bụt giao cho thầy phụ trách tiếp độ những người trẻ tuổi. Bạn thân nhất của thầy là đại đức Rahula năm nay cũng đã ba mươi sáu.

Tất cả mấy đứa em của thầy Svastika đến nay đã có vợ và có chồng. Ai cũng có gia đình riêng. Ngôi nhà ngày xưa của gia đình Svastika bây giờ đã xiêu vẹo và đổ nát. Trong một chuyến du hành ngang qua thôn Uruveka, Svastika đã ghé thăm lại chốn cũ năm xưa, khi thầy còn mười một tuổi, một mình phải đi chăn trâu nuôi bốn đứa em. Năm ấy Rupak mới bảy tuổi, Bala mới năm tuổi, Bhima mới hai tuổi. Năm nay Bhima đã ba mươi tuổi rồi. Cũng như chị nó là Bala, Bhima đã có chồng có con, em trai của Svastika sau khi cưới vợ đã đi lập nghiệp ở một nơi khác. Svastika đã có gần hai mươi đứa cháu, và trong số đó cũng có những đứa đang đi chăn trâu cho người khác như Svastika và Rupak ngày xưa. Svastika nhớ có lần thầy đã mời thầy Rahula ghé lại quê nhà.

Lúc đó Rupak đã cưới vợ và đi sinh sống nơi khác. Hai đứa em gái còn ở với nhau, sinh sống dựa vào nghề làm bánh. Svastika đã cùng đi với Rahula ra bờ sông. Nhớ lời hứa với bạn, Svastika đã đi tìm bọn chăn trâu đang thả trâu cho ăn bên bờ cỏ cạnh dòng sông Ni Liên Thuyền và bảo chúng để cho Rahula thử cưỡi lên mình trâu. Lúc đó Rahula đã thọ giới khất sĩ, nên hơi ngần ngại, nhưng cuối cùng, Rahula đã cởi áo sanghati cho Svastika cầm. Một em bé mục đồng chỉ cho Rahula cách leo và ngồi trên mình trâu. Thấy con trâu to lớn nhưng quá hiền lành, Rahula làm đúng theo lời em bé. Ngồi trên mình trâu, để trâu thong thả bước đi, Rahula cho Svastika biết cái cảm giác là lạ của thầy. Rahula ý thức về cảm giác ấy, rồi Rahula nói không biết nếu thấy cảnh này Bụt sẽ nghĩ gì, Svastika biết nếu không đi tu, nếu ở lại hoàng cung để sau này làm vua, chắc rằng Rahula sẽ không bao giờ có dịp cỡi lên mình trâu mà đi như hôm nay.

Chú bé Nanda đã trở lại, đại đức Svastika đã trở về phút giây hiện tại. Thầy bảo Nanda tới gần thầy, và cho chú biết thầy sẽ là người mà chú nương tựa. Ngay tối hôm ấy, Nanda được xuống tóc làm một vị sa di. Chú tiểu mới này được dạy cách mặc áo, mang bát và những cách đi, đứng, nằm, ngồi theo chánh pháp.

Nanda đã mười sáu tuổi và có vẻ chín chắn; thầy Svastika nghĩ rằng hướng dẫn chú sa di này không phải là việc khó. Thầy nhớ năm xưa ở tu viện Trúc Lâm, có một nhóm mười bảy em bé được các thầy trong tu viện chấp nhận vào giáo đoàn để tu học, em lớn nhất mười bảy tuổi và em bé nhất chỉ mới có mười hai. Tất cả đều là con nhà khá giả, đứa lớn nhất tên là Upali. Mười sáu em kia đều là bạn chơi thân của Upali.

Khi Upali xin đi xuất gia, cả bọn mười sáu đứa kia đều đòi cha mẹ cho đi tu theo. Sau khi được chấp nhận, bọn trẻ được phép vào kỷ luật của tu viện. Luật của tăng đoàn là không thể ăn quá ngọ. Đêm đầu, mấy em nhỏ đói quá nên khóc. Các thầy bảo phải đợi tới ngày mai mới được ăn cơm. Buổi sáng, Bụt hỏi các thầy tại sao ban đêm lại có tiếng trẻ em khóc. Các thầy trình bày lại tự sự. Bụt bảo:

- Từ nay về sau, các thầy không nên nhận vào giáo đoàn những người dưới hai mươi tuổi. Các em chưa đủ sức để chịu đựng nếp sống của người khất sĩ.

Tuy nhiên, vì lỡ chập nhận các em rồi nên vẫn được giữ lại. Bụt dạy các thầy nên cho phép các em từ mười lăm trở xuống được ăn thức ăn nhẹ vào buổi chiều, cũng như Rahula hồi còn tám tuổi. Em bé nhỏ nhất năm ấy, năm nay cũng đã được thọ giới khất sĩ rồi vì đã đến tuổi hai mươi.